Nếu bạn giống như đa số ứng viên, bạn sẽ hào hứng khi biết rằng mình sẽ được nhận quyền chọn cổ phiếu (stock options) như một phần trong gói đãi ngộ. Tuy nhiên, đi kèm với sự phấn khởi thường là một chút bối rối, bởi vì không phải ai cũng thực sự hiểu rõ quyền chọn cổ phiếu hoạt động như thế nào.
Bạn có thể đã từng nghe bạn bè hoặc đồng nghiệp kể về việc họ nhận stock options ở các công ty công nghệ, startup hay agency lớn. Nhưng bạn lại chưa chắc:
Thực tế là: không có một công thức cố định nào để đàm phán stock options.
Lý do là vì có quá nhiều yếu tố biến động:
Vì vậy, bạn cần:
Trong ngành digital marketing tại Việt Nam, nếu bạn đang ứng tuyển vào các công ty startup, các agency tăng trưởng nhanh, hoặc các công ty công nghệ có vốn đầu tư nước ngoài, thì khả năng gặp offer có stock options là khá cao.
Vì thế, việc hiểu rõ giá trị thật sự của quyền chọn cổ phiếu, và đàm phán cho phù hợp, sẽ giúp bạn không bị thiệt thòi khi so sánh tổng thu nhập giữa các vị trí.
.
Hiểu được góc nhìn của công ty sẽ giúp bạn nắm rõ hơn lý do tại sao họ lại cấp quyền chọn cổ phiếu cho nhân viên, cũng như những giới hạn mà họ phải đối mặt khi sử dụng hình thức đãi ngộ này. Khi hiểu được điều đó, bạn sẽ dễ dàng đánh giá vì sao gói quyền chọn của mình lại được thiết kế như hiện tại và nếu muốn đàm phán một gói tốt hơn, bạn cũng sẽ biết mình nên bắt đầu từ đâu.
.
Họ cần tiết kiệm từng đồng để duy trì hoạt động. Trong trường hợp này, họ thường “thỏa thuận” với nhân viên bằng cách đưa ra một quyền sở hữu tiềm năng trong sự tăng trưởng tương lai của công ty, thay cho mức lương cao hơn.
.
Nhưng họ muốn dùng dòng tiền đó để đầu tư tăng trưởng. Những công ty này thường đã trả mức lương cạnh tranh, nhưng họ vẫn muốn thêm một yếu tố hấp dẫn để giữ chân và tạo động lực cho nhân viên.
.
Khi công ty cấp quyền chọn cổ phiếu cho nhân viên, họ không cần ghi nhận khoản chi phí này ngay lập tức trên báo cáo tài chính – điều này giúp họ trông có vẻ lợi nhuận hơn, dù thực tế vẫn phải chia sẻ giá trị cho nhân viên. (Tuy nhiên, có một số ngoại lệ về mặt kế toán.)
.
Trong 10–15 năm qua, lương thực tế (sau khi trừ lạm phát) không tăng đáng kể, trong khi lợi nhuận dành cho cổ đông lại tăng vọt. Nhân viên nhận ra rằng con đường làm giàu không chỉ nằm ở lương mà nằm ở quyền sở hữu. Ngày càng nhiều người muốn có một phần trong “miếng bánh” đó.
Cuối cùng, các công ty xem quyền chọn cổ phiếu như một cách để giữ chân nhân viên, và tạo động lực để họ cống hiến vì sự thành công lâu dài của doanh nghiệp.
.
Các công ty có rất nhiều linh hoạt trong việc cấp quyền chọn cổ phiếu. Hầu như không có quy định cứng nào về việc ai sẽ nhận được quyền chọn, nhận bao nhiêu và nhận vào lúc nào.
Điều này hoàn toàn do công ty quyết định.
Về thời điểm cấp quyền chọn, nhiều công ty – đặc biệt trong ngành công nghệ hoặc các công ty đang phát triển nhanh – sẽ cấp quyền chọn ngay khi bạn được tuyển dụng. Ngoài ra, họ có thể cấp thêm các gói bổ sung định kỳ. Một số công ty sẽ cấp quyền chọn theo đợt đặc biệt, ví dụ như sau khi bạn có thành tích nổi bật, hoặc trong một chương trình thưởng quy mô toàn công ty.
Về số lượng quyền chọn, cũng không có công thức cứng nhắc nào. Thông thường, số lượng bạn nhận được phụ thuộc vào vị trí và vai trò trong công ty. Giống như lương vậy: vị trí càng cao, quyền chọn càng nhiều.
Đối với các gói cấp khi mới tuyển dụng (new hire grant), công ty sẽ cân nhắc yếu tố cạnh tranh trên thị trường: “Chúng ta cần phải đưa ra gói quyền chọn bao nhiêu thì mới tuyển được người giỏi, trong khi các công ty khác đang đưa ra cái gì?”. Vì vậy, đôi khi bạn có thể đàm phán ngay lúc nhận việc, đặc biệt nếu bạn có kỹ năng hoặc kinh nghiệm đang được săn đón trên thị trường.
.
Một ứng viên digital marketing tại TP.HCM đang được một công ty công nghệ tài chính (fintech) và một công ty thương mại điện tử mời về làm trưởng nhóm performance marketing. Nếu bạn có thành tích chạy quảng cáo cho các chiến dịch ra mắt sản phẩm từng vượt KPI gấp 2–3 lần trong quá khứ, thì bạn hoàn toàn có thể dùng điều đó để đàm phán một gói quyền chọn cao hơn bình thường với bên fintech.
Các gói quyền chọn định kỳ (ongoing grants) thường gắn với việc được thăng chức hoặc kết quả đánh giá hiệu suất. Trong trường hợp này, có thể đàm phán trước một “cam kết hiệu suất” – ví dụ: “Nếu tôi giúp tăng lượng khách hàng đăng ký mới qua kênh digital lên 30% trong quý này, tôi sẽ được cấp thêm 2.000 quyền chọn”.
Một số công ty khác thì lại cấp quyền chọn dựa trên thành tích chung của cả công ty hoặc nhóm, lúc đó sẽ có một công thức chia thưởng rõ ràng cho từng người.
Cuối cùng, cũng có không ít công ty cấp quyền chọn hoàn toàn tùy theo quyết định của quản lý trực tiếp hoặc hội đồng công ty. Nếu bạn có “đòn bẩy” trong công ty, hoặc đang đóng vai trò then chốt, bạn có thể tận dụng cơ hội này để đề xuất quyền chọn nhiều hơn.
Trong một số chương trình cấp quyền chọn quy mô toàn công ty, tất cả nhân viên sẽ nhận được số lượng quyền chọn như nhau. Cách làm này phổ biến ở những công ty lớn với hàng ngàn nhân viên, vì tính đơn giản và công bằng. Tuy nhiên, thực tế thì nhiều công ty kết hợp nhiều cách khác nhau – có thể vừa cấp đều, vừa có cấp bổ sung theo hiệu suất, hoặc theo vị trí cấp cao.
.
Yếu tố quan trọng nhất quyết định giá trị của ESOP là hiệu suất giá cổ phiếu của công ty, điều này thì bạn không thể đàm phán được. Tuy nhiên, có một số điều khoản và điều kiện trong thỏa thuận ESOP mà bạn có thể thương lượng. Dưới đây là một số điều khoản quan trọng cần lưu ý:
.
Việc tìm hiểu và – nếu có thể – đàm phán một gói cổ phiếu thưởng (stock options) đòi hỏi bạn phải cân nhắc rất nhiều yếu tố. Có thể bạn sẽ cảm thấy quá tải và muốn phó mặc mọi thứ cho công ty, tin rằng họ đã thiết kế một kế hoạch hợp lý và công bằng – điều này đôi khi là đúng. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp bản kế hoạch đã bỏ sót một số điều khoản quan trọng, và nếu bạn chủ động nêu ra, ban lãnh đạo có thể sẽ đồng ý rằng cần điều chỉnh lại. Trong những tình huống khác, dù điều khoản không như ý bạn muốn nhưng thực tế chúng đã được công ty cân nhắc kỹ từ trước và rất khó thay đổi – nhưng bạn sẽ không biết chắc nếu bạn không hỏi.
Nếu gói cổ phiếu bạn được đề nghị có giá trị lớn và bạn cảm thấy chưa hiểu rõ các điều khoản, bạn nên cân nhắc tìm sự tư vấn chuyên nghiệp.